از دیدگاه مکتب شیعه، مسأله امامت برگرفته از سخنان و سنت پیامبراکرم(ص) است؛ زیرا امامان معصوم(ع) در ابعاد مختلف از جمله مرجعیت علمی برای تمام مسلمانان عصر حاضر و نسل‌های آینده، حجت هستند؛ از این‌رو بحث درباره امامت با وحدت جامعه اسلامی منافاتی ندارد؛ بلکه در راستای هماهنگی و رهبری واحد امت اسلامی است.
رهبر معظم انقلاب در دیدار اقشار مختلف مردم بر حفظ وحدت مسلمانان و نقش محوری حضرت علی(ع) اشاره کرده و فرمودند «در شرایطی که ایجاد اختلاف میان مسلمانان در دستور کار دشمنان است، حضرت علی(ع) که همه مذاهب اسلامی در میان شیعه و سنی، به شأن و منزلت ممتاز ایشان معترف هستند، می تواند مظهر وحدت و انسجام مسلمانان قرار گیرد». (رهبر معظم انقلاب اسلامی، 26/04/1387)
بنابراین در رابطه با موضوع غدیر و بحث ولایت، افزون بر طرح مسائل اعتقادی به صورت مستدل، علمی و درون گفتمانی بیشتر باید به مشترکات توجه شود و مسائل اختلافی نیز در ساحتی علمی و دوستانه به دور از تعصب و پیش‌داوری مطرح شود که پرداختن به بحث‌های علمی، شنیدن سخنان مختلف و پیروی از بهترین آنها مورد سفارش قرآن کریم است؛ در همین زمینه گفت‌وگویی داشته‌ایم با حجت‌الاسلام ذبیح‌الله نعیمیان، عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام که تقدیم خوانندگان می‌شود.
رسا ـ با توجه به روایات متواتر اسلامی در رابطه با واقعه غدیر، چگونه می‌توان این واقعه را در راستای اتحاد مسلمانان و با رویکرد همگرایی جهان اسلام بررسی کنیم؟
غدیر در میان مسلمانان، فراموش ناشدنی است و اگر هر مسلمانی به بررسی این مسأله بپردازد برای او این پرسش به وجود خواهد آمد که چرا رسول اکرم(ص) در روز غدیر مسلمانان را در یک جا جمع کردند و به ایراد بیانات ارزشمند و تاریخی خود اقدام فرمودند و هدف از این کار چه بود؟ آیا پیامبراکرم(ص) قصد داشتند همچون اجتماعات مردمی با آن برخورد کنند یا این که هدف متعالی در پس آن بود؟
ممکن است اهل تسنن به پاسخی که به صورت جزئی و دقیق‌تر از جانب شیعیان به این سؤال داده می‌شود نزدیک نشوند؛ اما همین که این سؤال به صورت مشترک مطرح شود، خود می‌تواند نقطه آغازی برای حرکت به سمت فهم دقیق‌تر غدیر باشد.
به طور طبیعی رسیدن به پاسخ، نیازمند تأمل در تاریخ مسأله غدیر است؛ در تواریخی که فضای تاریخی آن روز را توضیح داده‌اند آمده است که در آن روز افراد زیادی از حجاج پراکنده شده بودند و پیامبراکرم(ص) فرمودند که بازگردند؛ آیا این تجمع برای یک مسأله عادی، کوچک و ساده بود؟ یا پایه‌ریزی نگاه جدید؛ تکمیل و تفویض آنچه رسول گرامی اسلام(ص) به سمت آن حرکت کرده بودند؟
از نظر شیعی، اکمال رسالت، انگیزه اصلی رسول خدا(ص) از این اجتماع بود که از طریق تمرکز بر مقوله ولایت، زمینه اتحاد دائمی و مستمر جهان اسلام حاصل می‌شد؛ اکنون اگر اهل تسنن نخواهند به صورت جدی با این نگاه شیعی مواجه شوند؛ حداقل می‌توانند این نکته را در آن ببینند که زمینه محبت و مودت در میان مسلمانان وجود داشته است.
البته به طور طبیعی، همه مسلمانانی که از منظر قرآنی به زندگی اسلامی می‌پردازند و به آن علاقه نشان می‌دهند ناگزیر هستند آیه شریفه «واعتصوا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» را مورد توجه قرار دهند و آن را به عنوان آموزه‌ای جدی و مؤثر در زندگیشان قبول داشته باشند؛ اما همواره موانعی در درون جامعه اسلامی وجود داشته است؛ چنان که علل و زمینه‌های بیرونی مودت و وحدت اسلامی را مورد خدشه قرار می‌دهد.
رسا ـ نقش غدیر را در همگرایی سیاسی کشورهای اسلامی برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی توضیح بفرمایید؟
می‌توان به مقوله غدیر به دو صورت نگاه کرد؛ نخست می‌توان به پدیده غدیر به عنوان حرکتی صرفاً تاریخی و زمان‌مند نگریست که در یک روز خاص، تجمعی به دستور پیامبراکرم(ص) شکل گرفت و روزهای بعد از آن خبری نیست؛ زیرا این تجمع مربوط به یک روز خاص است و باید آن را به فراموشی بسپاریم.
در نگاه دوم، حداقل و بدون در نظر گرفتن ابعاد واقعی غدیر؛ می‌توان آن را به عنوان روزی نمادین تلقی کرد؛ حال اگر ابعاد و محتوای واقعی که از جانب پیامبراکرم(ص) مورد تأکید بود را به این بُعد نمادین ضمیمه کنیم؛ می‌تواند در مسیر تمدن اسلامی، همواره مورد رجوع مسلمانان قرار گیرد.
حتی اگر روز غدیر به صورت نمادین پاس داشته شود و از ظرفیت آن برای قرار گرفتن به عنوان محور وحدت توجه شود، می‌توان دیدگاه‌های مسلمانان را به یکدیگر نزدیک کرد.
اگر به محتوای واقعی غدیر نیز توجه جدی‌تری شود؛ می‌تواند در جهت‌دهی و شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی تأثیر چشمگیرتری داشته باشد.
مسلمانان همواره برای حرکت به سمت تمدن اسلامی باید جهت‌گیری مناسبی پیدا کنند که سبقه تعامل، تعاون، همفکری و تعایش سلمی و زندگی محبت‌آمیز نسبت به دیگر مسلمانان، از ابعاد جهت‌گیری در راستای ساختن تمدن اسلامی است.
رسا ـ عناصر فوق باید چگونه پرورش پیدا کنند؟
برای رسیدن به این سبقه و وضعیت در تمدن اسلامی، نیازمند فعال‌سازی ظرفیت‌هایی هستیم که می‌توان آنها را در آموزه‌های دینی، تاریخ اسلام و در واقعیت امروز و دیروز جامعه اسلامی جستجو کرد.
یکی از ظرفیت‌ها، ظرفیت ایام الله است که در طول سال وجود دارد و هر روز به نوعی می‌تواند زمینه تعامل، مودت و اتحاد را برجسته کند؛ یعنی هر روز به تناسب محتوایی که در آن وجود دارد و به نوع خاصی به آموزه‌های اسلامی گره خورده است، زمینه خاصی را ایجاد می‌کند.
روز غدیر می‌تواند به عنوان ثمره وحدتی تلقی شود که باید پس از ایام حج ایجاد شده باشد؛ یعنی پس از حجی که رسول اکرم(ص) و مسلمانان داشتند؛ باید علقه‌های قدیم تقویت و علقه‌های جدید نیز ایجاد می‌شد و روز غدیر اعلام تثبیت و بقای این علقه‌ها است.
در این روز مسلمانان همبستگی و اتحاد میان خود را ابراز می‌کنند که اگر محور ولایت و امامت بر این علقه‌ها افزوده می‌شد؛ عید غدیر تضمینی واقعی برای این علقه‌ها می‌شد.
روز عید غدیر را می‌توان از ایامی تلقی کرد که می‌تواند ظرفیت بازگشت به فضای تعامل، همکاری، هم‌سویی و هم‌جهتی را در تمدن اسلامی تقویت کند؛ چنان که این روز نسبت به دیگر ایام، افزون بر اجتماع بزرگ مسلمانان که واقعیتی چشمگیر برای اعلام همبستگی آنها بوده است؛ می‌تواند به جهت‌دهی تمدن اسلامی از منظر دینی، سیاسی و اجتماعی بپردازد.
یعنی این جهت‌دهی صرفاً امری سیاسی و مختص شعائر دینی نیست و اعلام علقه و وحدت نیز منحصراً اجتماعی نیست؛ بلکه همه این امور با هم وجود دارند و می‌توانند در این روز به عنوان نتیجه بزرگی که در ایام الله حج شکل گرفته همچنین به عنوان یادگاری از این اجتماع بزرگ تلقی شوند و خود را به مثابه وحدت همه جانبه مسلمین در جامعه اسلامی نشان دهند.
آموزه‌های روز عید غدیر مسلمانان را به تقویت شکل‌های مختلفی از وحدت و انسجام اسلامی و هم‌سویی تا سال آینده دعوت کند.
رسا ـ با توجه به این که دغدغه اکثر بزرگان و علما عدم فرهنگ سازی برای غدیر همانند عاشورا است؛ چگونه می‌توان برای غدیر همانند عاشورا فرهنگ‌سازی داشته باشیم؟
فرهنگ‌سازی نسبت به فضای غدیر نیازمند زمینه‌های خاصی است؛ نخست باید این فرهنگ به صورت شفافی در میان نخبگان مطرح شود؛ اگر نخبگان به طور جدی‌تر به ظرفیت‌های خاص این روز بپردازند و با همفکری و در اتاق‌های فکری به صورت تعریف شده‌ای و نقاطی که می‌توان به عنوان ظرفیت‌های ویژه این روز مورد تأمل قرار داد را شفاف کنند و در گام بعد به یک گفتمان مشترک نسبت به عناصر و مؤلفه‌هایی که می‌توان در روز عید غدیر مورد تأکید قرار داد، دست پیدا کنند و در نهایت اقدام به جریان‌سازی و توسعه این گفتمان در سطح عمومی کنند تا پررنگ شود.
بنابراین تا در میان نخبگان، عناصر خاصی نسبت به این روز در نظر گرفته نشود و شفافیت کاملی نسبت به جزییات پیدا نشود؛ نمی‌توان انتظار داشت که این روز را در سطح جامعه، آن چنان که شایسته است، برجسته شود و از ظرفیت آن به عنوان یک ظرفیت دینی بهره‌مند شد.
رسا ـ بسیاری از علما و دانشمندان اسلامی، انقلاب اسلامی ایران را ترجمان غدیر و در راستای ولایت اهل بیت(ع) می‌دانند؛ در این رابطه نیز توضیح دهید؟
انقلاب اسلامی، احیای شعائر دینی در دورانی است که ظلمت مدرنیته ذهن و دل‌های جهانیان را پر کرده است؛ اگر غدیر را به مثابه جهت‌دهی تمدنی لحاظ کنیم، می‌تواند در شکل و شمای واقعی بر مدار ولایت تحقق پیدا کند.
اگر جهت سالم و عینی که بر وجه اشتراک مسلمانان تأکید دارد بزرگ داشته شود، خواهیم دید که شکل‌گیری انقلاب اسلامی تحقق عینی پیام غدیر است؛ پیام غدیر این است که مسلمانان جهت‌دهی تمدنی خود را بر مدار وحدت و انسجام اسلامی حفظ کنند و مدار این انسجام نیز بر دوش ولایت علمایی است که از جانب خداوند به انسان‌ها داده شده است؛ انقلاب اسلامی ایران نیز بر این ایده تأکید داشته است و خواهد داشت.
انقلاب اسلامی تجلی دوباره و عینیت برجسته پیام غدیر است؛ در دوران صدر اسلام زمینه‌های تضعیف این پیام به عنوان نقطه اشترا ک مسلمانان به وجود آمد؛ اما انقلاب اسلامی بدون این که بخواهد بر اختلافات قومیتی و مذهبی دامن بزند، غدیر را وجه اشتراک و ولایت را نه به عنوان یک دیدگاه شیعی و صرفاً یک دیدگاه مذهبی مطرح می‌کند، بلکه به غدیر به عنوان پیامی که از جانب پیامبراکرم(ص) به همه مسلمانان و بشریت ابلاغ شده، نگاه می‌کند و در واقع با الهام از چنین پیام‌های الهی می‌خواهد منادی بازگشت به وحدت اسلامی باشد و آن را عینیت ببخشد.
چنانچه توانسته برای این امر زمینه‌سازی جدی کند و به سهم خود در فضای کنونی، جامعه را به سمت وحدت اسلامی بخواند، بدون این که بخواهد مقوله ولایت را به عنوان یک نظر دینی و مذهبی معرفی و به عنوان تفاوت مطرح کند.
انقلاب اسلامی می‌خواهد حج پیامبر گرامی اسلام(ص) را در میان مسلمانان دوام ببخشد و دعوت پیامبر اکرم(ص) از مسلمانان برای حفظ پیام حج را پاس بدارد و نقطه اشتراک مذهبی، دینی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن را پررنگ کند.
رسا ـ ممنون از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید./908/403/ف
